Lai Va Nawng Hlah
Chungum
Biahmaithi
I. Lainawn a sullam
II. Biakam Hlun Bible in zohnak
1. Hmasabik lainawnnak
2. Lainawnnak he aa pehtlai mi nawlbia
3. Biakam Hlun chung mah le mah i thahnak (Suicide)
III. Biakam Thar Bible in zohnak
1. Biakam Hlun chung mah le mah i thahnak (Suicide)
IV. Lainawn nak le kan chantiluan
1. Mah le mah i thahnak (Suicide)
2. Pawi lio mi nau thah le nau hlawnh
Biadonghnak
Lai Va Nawng Hlah
Biahmaithi
Nihin laimi Khrihfa kan si nak ah, Khrihfa nuncan a rawk cuahmah mi thil pakhat cu “Lainawn nak” hi a si. lainawnnak cu sifah tuk ruangah a si kho i thatlo tuk ruang zongah a si kho. Chantiluan a thangcho thluah mah i lainawnnak phun tampi cu lainawnnak a si tiah kan ruat lo. Nihin Chin miphun Khrihfa tampi zong, tih a nung tuk mi chantiluan nih cun a kan fanh chih. Phundang in kan chim ah cun, kan pawngkam ah nau i hrawh le nau hlonh a tam chin lengmang cang. Hi sining nih hin Khrihfa kan sinak muisam a chiat ter i Khrihfa nuncan ziaza a hrawh.
Cu bantuk cun, Lainawn ruangah Khrihfa kan sinak muisam a chiat pin ah Khrih a zumlo tu hna sinah Khrih thawngtha kan ceu ter kho lo. Nihin Laimi kan zatlang nun zong a rawk cuahmah. Hlan lio kan Pu, Pa hna chan ah nau i hrawh zong a um lo I nau hlawnh zong a um lo. Nihin Laitlang kan pawng kam sining zoh tikah nau i hrawhnak le nau hlawnh nak in a khat. Hi lak ah hin mipi nih hngalh mi cu a tlawm tuk rih lai i a thlithup in tuah mi nauthah le nau hlawnh hi a tam chinchin lai, tiah ka ruah.
Lainawnnak cu, Khrihfa kan sinak le a nung Pathian kan biaknak ah hin kan doh hrimhrim ding a si. Lainawn doh nak cu, minung lei kam in aa thawk mi a si lo i sertu Pathian sin in aa thawk mi a si. Cucaah sertu Pathian fa a si mi hna kan nih zongnih kan Pa Pathian nih a doh mi cu kan doh ve awk a si. Lainawnnak he a khat mi pawngkam sining hi lo dih sehlaw, Khrih muisam a cuannak le Khrih thawngtha a lennak pawngkam sining siseh, ti hi saduh ka thah mi a si.
Dal I
Lainawn A Sullam
Lainawn a sullam hi chan tiluan aa thlen bang in aa thleng lengmang ve i hmuh ning le tahnak fung an hman mi aa dang cio. Mitampi nih Lainawn kan i fian ning hi midang nungnak va lakpiak, midang nunnak thahpiak kha Lainawn a si tiah kan ti. Cu sining cu Biakamhlun zongah tampi kan hmuh. Hi hmuh ning cu saram nunnak valak piak kha si lo in Pathian muisam keng in sermi minung nunnak va thah kha a sawh duh mi cu a si.
Khaipi (Aaduedue) nih Lainawn a hmuh ning ah cun;
“Mino hi thil tampi ruangah an rawl tawn. A bik in hawikom ruangah an nun a rawk tawn. “Peer pressure” timi hawikom dang sining hngarnak in an thiam mi thiam duh ve, an ngeih mi ngeih duh ve nak thinlung mino nih fawi tein an ngeih tawn. Cucaah an hawikom hawi an i thimthiam ah cun thatnak ah aa cang i hawikom chia aa komh sual mi cu an nun a rawk ve. Pangpar a ziam a corh kaa te i khiah bantuk an si i an nun a hning hno kho ti lo. Hmailei ah hruaitu tha le bochan awktlak hmanh a si te kho ding mi mino pakhat i a nunnak hrawh hi sual phunkhat a si. Mino nih an cawn mi hi hneksak an duh lengmang. Mino hna nih ruahnak hmaan lo mi, zumhnak hmaan lo mi, cawnpiaknak hmaan lo mi an i tleih sual cang ah cun tih a nung ngaingai cang. Mino pakhat a nun lam a pialter tu cu mi nun hrawh a si ko. Biaknak cawnpiaknak theih ngai tung i a thi deng mi harsa, mi zawfak hmuh lio hna i bawmh duh lo nak thinlung a pelte tel ngeih lo zong hi, ‘a duh ah cun va thi men ko seh’ ti he aa lo. Lainawn bak a si ve ko,” tiah a ti.
Cucaah phundang in cun Lainawn hi midang nunnak va lak piak lawng si lo in midang nun can ziaza va hrawh piak zong hi Lainawn phunkhat a rak si. Kan Bawipa Jesuh Khrih zong nih ngakchia nun a hrawk tu cu hiti hin a ti hna, “Hi ngakchia tete pakhat khat hi keimah an ka zumhnak in a pial ter tu hna cu, an hawngah facang rialnak lungtum nganpi i thlaih hna seh law, rili chungah paih si hna seh law an caah a tha deuh hnga,” tiah a ti (Matthai 18:6). Cucaah phundang in kan hmuh khawh mi cu ngakchia nih an ngeih mi Khrihfa nuncan ziaza a hrawk tu cu a nunnak a lak piak he aa khah caah, a nih zong a hngawng ah facang rialnak lungtum nganpi kha thleih in rili chungah peih i a nunnak lak piak si ve seh, ti he aa khat.
Dal II
Biakam Hlun Bible In Zohnak
1. Hmasabik lainawnnak
Kan Bible Biakam Hlun chungah a hmasabik lainawnnak kan hmuhnak cu Kain le Abel tuanbia ah a si. Kain le Abel nih cun Pathian sinah pekchanhnak an tuah tikah Abel cung lawngah Pathian aa lawm. Pathian nih Kain cungah aa lawmh lonak a ruang a um. Kain nih Pathian cungah thatlonak a tuah caah Pathian nih Kain cu, “Thatnak cu rak tuah law cu naa merh ko hnga; sihmanhsehlaw thatlonak kha na rak tuah caah sualnak nih cun nangmah tei awk ah sahrang bangin an bawh ko. Nangmah kha uk an duh, sihmanhsehlaw nangmah nih na tei awk a si, a ti” tiah a ti (Gen 4:7). Sihmanhsehlaw thatlonak nih cun thinhunnak le nahchuahnak a chuahpi i, “Cun Kain nih cun a nau Abel kha a thawh i, ‘I chawk tuah usih,’ a ti. Lo an va phak tikah khan Kain nih a nau cu a thah,” (Gen 4:8) tiah kan hmuh. Hi sining hi a lainawnnak ah a voikhatnak lainawnnak a si, ti khawh a si.
Sihmanhsehlaw Pathian cu dinfalnak he bia a ceih mi a si caah Kain cungah chiatserhnak a tlung. Pathian nih Kain cu, “Nangmah cu chiatserh na si cang i hi hmun hin thawl na si cang lai. Hi hmun vawlei hi na nau thisen na chuah mi dolh awkah a kaa a rak angmi kha a si,” tiah a ti (Gen 4:11). Cucaah fiang tein kan hmuh khawh mi cu, Lainawn cu Pathian hrimhrim nih a doh. A ruang cu Pathian nih thil a ser tikah hin dawtnak in a ser i a ser mi thil pakhat le pakhat zong hi i daw hna seh ti mi saduhthah nak he sertu Pathian nih a ser mi a si.
2. Lainawnnak he aa pehtlai mi nawlbia
Lainawnnak cu minunghmai ah sual a si lawng siloin Pathian hmaiah sualnak a si kha fiang te in kan hmuh khawh. Pathian nih Moses cu Israel mi hna sinah hi ti hin chimh a fial, “Sihmanhsehlaw thir hriamnam in a tuk I a thih ah cun, a mah cu lainawng a si; lainawng cu thah awk a si lai. Cun minung a that kho mi lung aa putmi in a den i a thih ah cun a mah cu Lainawng a si; lainawng cu thah awk a si lai,” tiah a ti (Nambar 35:16). Cucaah Lainawnnak a tuah tu cu thihawk ah aa tlak tinak a si.
Sihmanhsehlaw Israel miphun chungah lainawnnak a um i biaceihtu hmai an phak a si ah cun hngaltu a um a herh. Cu hngaltu cu minung pakhat lawng si lo in pahnih cung a si ah cun a hmaan mi tet-te a si tiah cohlan a si. Namber 35:30 chungah cun, “Mi pakhatkhat nih mi a thah ahcun lainawngtu cu hngaltu hna chimmi bia ningin thah a si lai; sihmanhsehlaw hngaltu pakhat lawng chimmi bia cu that awk biakhiahnak caah a za lo,” tiah kan hmuh.
Biakam hlun cauk chungah lainawnnak a tuah tu cu ngeihthiam ti a um lo. Lainawng a sinak kha mi pahnih nih an dirpi a si ah cun thah a si ve ko. Cu sining cu Exodus 21:24-25 chung i, “mit caah mit ve, ha caah ha ve, kut caah kut ve, ke caah ke ve, khangh caah khangh ve, hma caah hma ve, tuk caah tuk ve, a si lai” tiah kan hmuh mi hi a tak in zulhphungah an rak hman tinak a si.
3. Biakam Hlun chung mah le mah I thahnak (Suicide)
Mah le mah i thah (suicide) cu lainawn phunkhat a si. Biakam hlun bible chungah mah le mah i thahnak in a thi mi hna kan hmuh khawh mi hna an um. Cu hna cu:
a. Ahithophel (II Samuel 17:22-23)b. Zimri (I Siangpahrang 16:18)
c. Abimelech (Biaceihtu 4:45)
d. Samson (Biaceihtu 16:23-31), le
e. Saul (I Samuel 31:4-5) han hi, mah le mah aa that (Suicide) mi hna cu an si.
Dal III
Biakam Thar Bible In Zohnak
Biakam thar chungah lainawnnak a langhter ning cu Biakam hlun he aa dan ngainak zong a um. Cu zawn cu, “A unau a huami paoh cu lainawng a si i lainawng mi nih cun an cungah zungzal nunnak an ngei lo ti kha nan hngalh,” tiah kan hmuh (I Johan 3:15). Phundang in cun a unau a daw lo mi cu lainawng a si tinak a si.
Lainawn nak kong he pehtlai in kan Bawipa Jesuh Khrih nih a kan cawnpiak mi cu, “Lai vanawng hlah u, lai a nawng mi paoh cu biaceihtu hmai ah chuah pi a si lai, tiah hlan lio mi an rak ti tawn hna ti kha nan theih. Asinain kei nih cun, ‘A u a nau cung i a thin a hung mi paoh cu biaceihtu hmai ah chuahpi nan si lai i a u siseh, a nau siseh, “Zei rua ram lo” a timi paoh cu biaceihtu bu sinah chuah pi nan si lai; cun a hohmanh a u siseh, a nau siseh, “Mihrut” a timi paoh cu hell mei chung i tlak awkah aa tlak mi nan si lai,’ kan ti hna,” tiah a ti (Mtt 5: 21-22).
Cucaah kan Bawipa Jesuh Khrih nih a kan cawn piak ning in cun, a unau cung i dawtnak um lo in thinhunnak a ngei ah cun lainawng he aa khat tinak a si. Cun Paul nih a kan cawnpiak rih mi cu, “An nih cu thatlonak a phunphun le duhfahnak le puarnak le nahchuahnak in an khat i an lungthin cu lainawnnak le i dohnak le i hlennak le ziarngeihnak in a liam in an liam. Pakhat le pakhat an i congoih.”(Rom 1:29). “Hi bantukin a nunning a si mi cu thih awk aa tlak mi a si, tiah Pathian nawlbia nih a timi kha an hngalh ko,” tiah a ti (Rom 1:32). Cu caah Paul zong nih hin lainawnnak kong cawnpiak nak a ngeih tikah Biakam hlun chung i kha hmang in a cawnpiak ve hna.
Biakam thar chung i lainawnnak a langhter ning cu, u le nau cung i dawtnak ngeih lo te hna, mi congoih te hna, lenglang lainawnnak lawng siloin thinlung chung in lainawn duhnak ngeih te hna le mi nun va hrawh te hna kha lainawn he aa khat in a langter nak kha kan hmuh khawh.
1. Biakam Thar chung mah le mah I thahnak (Suicide)
Biakam thar chung i mah le mah aa that (Suicide) mi cu Judas a si. Judas cu kan Bawipa Jesuh Khrih a rawi tu kha a si. Jesuh Khrih a rawi hnu ah aa ruah ning in thil a can lo tikah, “Judas nih tangka cu hmunthiang chungah khan a vun hlonh i a kaltak; cun a chuak i aa vaa awk,” tiah kan hmuh (Matthai 27:5).
Biakam thar an rak tial lio chan i Greek le Rom upadi kan zoh tik ah mah le mah i thah hi a tha le tha lo a um lo. An kham maw kham lo ti a um lo. Sihmanhsehlaw Judah upadi ah cun mah le mah i thah cu thloh a si, i thah lo ding in kham a si.
Dal IV
Lainawn Nak Le Kan Chan Tiluan
Nihin kan chan zoh tikah taksa lei in kan thancho nain thlarau lei in kan tumchuk. Nihin kan chan tiluan le minung lungput cu Isaiah nih, “Nan lo cang! Thil tha cu thil thalo nan ti i thil thalo cu thil tha nan ti. Khuamui kha khuaceu nan ti i khuaceu kha khuamui nan ti. A kha mi kha a thlum nan ti i a thlum mi kha a kha nan ti,” (Isaiah 5:20) tiah a rak ti mi sining kha kan hluan.
Nihin kan chan tiluan nih a kal pi mi siningah thil tha kha thil thalo kan ti cang i thil thalo kha thil tha kan ti taktak cang. Cu sining cu a tanglei bantuk hin an si:
1. Mah le mah i thahnak2. Pawi lio mi nau thah le nau hlawnh, hna hi an si.
Hi lainawnnak phunhnih ruang ah hin Khrihfa muisam a chia. Khrih a zum lo tu hna nih cubantuk lainawnnak an theih tik ah Khrihfa phung ah an ruah sual lai, tiah phan a um. Cun cubantuk lainawnnak cu Khrih a zum lo mi hna zong nih an tuah ko, tiah Laimi Khrihfa hna nih kan i cawn lo dingah a biapi ngai lai. Zei catiah mah le mah i thahnak le pawi lio mi nau thah le nau hlawnh hna hi Pathian nih a duh lo mi a si.
1. Mah le mah I thahnak (Suicide)
Mah le mah i thahnak cu vawlei cungah a tam bik mi ah a cang mi thil a si. Cu bantuk mah le mah i thahnak cu nihin laimi Khrihfa kan sinak zongah mino tampi nih kan ton cuahmah mi le kan pawngkam sining ah kan theih cuahmah mi a si. Cu bantuk mah le mah i thahnak cu, hri i awhnak, inn cung sang in zuan le tlanglawng i pahter tibantuk hna hi an si. Sayamah Te Te nih cun:
Kan vawleipi ah hin kum khat ah minung 8000 hi zatuak in mah le mah aa that mi an si. A ruang cu nu le hrim nih an thinlung an hrawh hna. Cu zawn cu nu le pa nih, ‘sianginn ca na awn lo ah cun na cei lai’ tibantuk in ti ruangah lungthin zawtnak in kan than caah a si. Khuaruahnak lei in kan hrawh hna. Sianginn lei ah cun ca chimtu hna nih siangngakchia hna kha namnehnak in zohkhenh a si caah, mah le mah i thahnak (Suicide) a tam nak hi a si. Cucaah innchungkhar in cun zarhkhat ah voikhat cu family time ngeih a herh. Khrihfabu in cun mino Pastor nih concealing hi a thiam a herh, tiah a ti.
Cu caah cubantuk sining mah le mah i thahnak cu a loh tlau khawh nak dingah innchungkhar in siseh Khrihfabu in siseh sianginn lei in siseh a lam kip in kan i zuam cio dingah a herh.
2. Pawi lio mi nau thah le nau hlawnh
Nihin kan pawngkam i kan ton cuahmah mi ah, nau hlawnh nak le nau thahnak hi a si. Nau thah le nau hlawnh cu thil thalo a si tiah au pi a si ko nain kan pawngkam sining ah a karh chin lengmang ko. Khrihfa biaknak ah siseh zatlang nunnak ah siseh kham a si ko nain rithaisi khamh khawh lo mi bantuk ah a cang. Nunning a rawk i Khrihfa muisam a lotlau thluahmah.
A hlei in nihin kan chan i mino tampi nih hi bantuk sining nau thah le nau hlawnh cu kan tuah khun. Nihin mino cheu khat nunnak ah Khrih muisam a cuang kho ti lo. Khrihfa kan sinak ah hmai lei i ruahchan ding a zor chinchin. Phundang in cun mino cheukhat nunnak ah Khrihfa nuncan ziaza a rawk dih. Cucaah mino tampi nih kan nuncan zoh than a herh.
Biadonghnak
Lainawnnak cu, Khrihfa kan sinak le a nung Pathian kan biaknak ah hin kan doh hrimhrim ding a si. Khrihfa kan sinak ah nawl ngeihnak sangbik ah chiah mi Bible, Biakam hlun siseh Biakam thar ah siseh lainawnnak cu thil thalo a si kha kan hmuh bangin nihin Khrihfa hna nih lainawnnak cu kan doh ding a si.
Lainawn doh nak cu, minung lei kam in aa thawk mi a si lo i sertu Pathian sin in aa thawk mi a si. Nihin laimi Khrihfa kan si nak ah, Khrihfa nuncan a hrawk cuahmah mi thil pakhat cu lainawnnak hi a si. Cu bantuk cun, Lainawn ruangah Khrihfa kan sinak muisam a chia i Khrih a zumlo tu hna sinah Khrih thawngtha kan ceu ter kho lo.
Cucaah sertu Pathian fa a si mi hna kan nih zongnih kan Pa Pathian nih a doh mi cu kan doh ve awk a si. Lainawnnak he a khat mi pawngkam sining hi lo dih sehlaw, Khrih muisam a cuannak le Khrih thawngtha a lennak pawngkam sining ah siseh, ti hi ka saduhthah a si.
Bibliography:
1. Khaipi, “Lainawn,” Senri Mekazin, avoi 5nk (November 2013): 34-35.
2. Tawk Lian. Christian Theology (I). Chin Christian University, Hakha, 7 Aug 2018.
3. Sui Kung Ling. Luke. Suicide. Chin Christian University, Hakha, 6 Aug 2018.
4. Lal Pek Lian. Khrihfa Nun Caan Biahalnak 100. Manila: Privately Printed, 1997.
5. Tha Chin Sung. Suicide. Chin Christian University, Hakha, 5 July 2018.
Comments
Post a Comment